Trong phần lớn thời gian làm lãnh đạo, hầu hết các nhà quản lý đều bận rộn với hàng loạt kế hoạch tổng kết, đánh giá và xây dựng mục tiêu mới. Tuy nhiên giữa bộn bề công việc, có một kỹ năng thường bị quên lãng nhưng lại quyết định sự trưởng thành của người lãnh đạo: kỹ năng phản tư (reflective thinking) – khả năng nhìn lại, suy ngẫm và học hỏi từ chính trải nghiệm của bản thân.
Phản tư không phải là sự “soi xét lỗi lầm”, mà là quá trình tự đánh giá có hệ thống về điều gì đã diễn ra, bản thân đã xử lý thế nào, kết quả ra sao và tại sao lại như vậy. Nhà quản lý biết phản tư không chỉ nhận ra sai sót, mà còn tìm thấy quy luật trong thành công, hiểu nguyên nhân trong thất bại, từ đó hoàn thiện bản thân. Đây là kỹ năng ít được đào tạo bài bản, nhưng lại là “năng lực ẩn” giúp người quản lý phát triển bền vững nhất. Để thực hiện kỹ năng phản tư, lãnh đạo có thể dựa vào những gợi ý dưới đây:
Bắt đầu bằng 3 câu hỏi sau mỗi sự kiện
Thay vì để công việc trôi qua, hãy tập dừng lại và hỏi bản thân ba điều sau:
- Điều gì đã diễn ra?
- Tại sao lại như vậy?
- Lần sau mình sẽ làm khác đi thế nào?
Ví dụ: sau một ca sản xuất bị trễ tiến độ, thay vì chỉ nhắc nhở cấp dưới, người quản lý nên tự hỏi: “Mình đã dự báo sai ở đâu? Kế hoạch có quá dày không? Nếu gặp tình huống tương tự, mình có thể hướng dẫn họ chuẩn bị thế nào?”
Sử dụng công thức “STOP” – dừng lại để tiến lên
Một phương pháp phản tư nhanh gọn khác được nhiều nhà quản lý áp dụng là STOP:
- S – Stop: Dừng lại 2–3 phút sau mỗi hoạt động quan trọng.
- T – Think: Nghĩ xem điều gì vừa xảy ra, đâu là điểm thành công hoặc sai sót.
- O – Observe: Quan sát cảm xúc, phản ứng của bản thân và người khác.
- P – Plan: Rút ra điều cần làm khác trong lần tới.
Nhà quản lý nên áp dụng công thức này vào các tình huống thường nhật, ví dụ sau buổi họp, khi xử lý khiếu nại khách hàng hoặc sau một lần thử nghiệm dây chuyền. Công thức này giúp cải thiện dần khả năng ra quyết định và giao tiếp với đội ngũ.
Xây “ngân hàng bài học” cá nhân thông qua ghi chép ngắn mỗi ngày
Một cuốn sổ tay nhỏ hoặc ghi chú điện tử có thể trở thành kho dữ liệu quý sau thời gian dài tích lũy. Hãy ghi lại những tình huống đáng nhớ trong ngày theo mẫu 3 dòng:
- Tình huống: (Ví dụ: Nhân viên A xin nghỉ giữa ca)
- Xử lý: (Cho nghỉ, phân ca lại cho B, ảnh hưởng năng suất 3%)
- Bài học: (Lần tới cần dự phòng ca linh hoạt hơn)
Nếu nhà quản lý duy trì 5 phút mỗi ngày, sau một tháng sẽ có hàng chục bài học thực tế, giá trị hơn bất kỳ khóa học lý thuyết nào.
Biến phản tư thành hoạt động nhóm
Phản tư không chỉ dành cho cá nhân. Sau mỗi dự án, chuyền may hay chương trình đào tạo, người quản lý có thể tổ chức 15 phút “After Action Review” (AAR – công cụ đánh giá sau hành động) để đội ngũ cùng nhìn lại với 3 câu hỏi:
- Điều gì đã làm tốt?
- Điều gì chưa tốt?
- Lần tới chúng ta nên thay đổi điều gì?
Hoạt động này giúp cả đội hình thành văn hóa học hỏi thay vì đổ lỗi, đồng thời giúp lãnh đạo nhận được phản hồi trực tiếp từ thực tế vận hành.
Biến phản tư thành phản xạ tự nhiên
Giống như rèn thể lực, phản tư trở nên hiệu quả hơn khi trở thành thói quen. Nhà quản lý có thể sử dụng mẹo: gắn phản tư vào thời điểm cố định trong ngày, ví dụ sau ca chiều, trước khi đi ngủ hoặc sáng thứ Hai đầu tuần, mỗi lần chỉ cần 5 phút. Khi duy trì liên tục, người lãnh đạo sẽ thấy mình bình tĩnh hơn, nhận diện vấn đề nhanh hơn và tự tin hơn khi ra quyết định.
Trong bối cảnh thế giới biến động không ngừng, nhà quản lý có thể nhanh chóng bồi đắp các kiến thức chuyên môn, nhưng bản lĩnh lãnh đạo lại được hình thành qua va chạm và trải nghiệm thực tế. Chính vì vậy, kĩ năng phản tư sẽ trở thành “la bàn nội tâm” giúp nhà quản lý giữ vững phương hướng và trưởng thành sau mỗi quyết định. Lãnh đạo bản lĩnh không phải là người luôn đúng, mà là người biết dừng lại để soi chiếu bản thân, thấu hiểu người khác và tiến xa hơn sau mỗi trải nghiệm thực tế.
Theo Đặc san Dệt May và Thời trang số tháng 11/2025. Chi tiết tại đây!
