Quản trị rủi ro: Con người – Tâm điểm của thành công hay thất bại?

Trong một thế giới đầy biến động, quản trị rủi ro không còn là việc tùy chọn mà là kỹ năng sống còn. Tuy nhiên, dù quy trình có hoàn hảo đến đâu, yếu tố con người mới chính là rủi ro cốt lõi và cũng là giải pháp sống còn cho mọi thành công hay thất bại.

Ví dụ thực tế: Một hệ thống phòng cháy hiện đại (công nghệ) và chính sách bảo hiểm đầy đủ (quy trình) sẽ thất bại nếu:

• Nhân viên không được đào tạo, thiếu ý thức (vứt tàn thuốc gần hàng hóa dễ cháy – nguồn rủi ro con người).
• Lãnh đạo thiếu cam kết, cắt giảm ngân sách đào tạo an toàn (nguồn rủi ro con người).
• Văn hóa tổ chức đổ lỗi, thiếu trách nhiệm, khiến nhân viên ngại báo cáo nguy cơ cháy tiềm ẩn (nguồn rủi ro con người).

Ngược lại, thành công đến từ:

• Nhân viên được đào tạo bài bản, có tinh thần cảnh giác và trách nhiệm (giải pháp con người).
• Lãnh đạo ưu tiên an toàn, đầu tư vào con người và văn hóa minh bạch (giải pháp con người).

Con người là trung tâm – Văn hóa là nền tảng

Có nhiều lý do khiến rủi ro con người là lớn nhất: Lỗi vận hành, thiếu hiểu biết, đào tạo không đầy đủ, cố ý vi phạm (gian lận), đạo đức nghề nghiệp kém, giao tiếp kém hiệu quả, tư duy ngắn hạn, kháng cự thay đổi. Mọi rủi ro (tài chính, pháp lý, công nghệ…) đều có gốc rễ sâu xa từ hành vi và quyết định của con người như:

• • Tính không thể đoán định: Con người không phải là một cỗ máy, họ hành động dựa trên lý trí, cảm xúc, định kiến, động lực cá nhân, áp lực tâm lý… rất khó đoán định và kiểm soát. Cùng một tình huống mỗi người đều có một cách phản ứng rất khác nhau dựa trên kinh nghiệm, tính cách và tâm trạng.
  • Lỗi và sai sót do bất cẩn thiếu tập trung hoặc do không đủ trình độ, kỹ năng và kiến thức để thực hiện công việc một cách chính xác và an toàn.
  • Hành vi cố ý và gian lận: Vì lợi ích cá nhân hoặc do bất mãn.

Rủi ro đạo đức: Ỷ lại vào biện pháp bảo vệ (như bảo hiểm, hệ thống dự phòng), con người ít thận trọng hơn, chấp nhận rủi ro cao hơn trong công việc hoặc khi ra quyết định. Hoặc không tuân thủ quy trình bỏ qua cảnh báo vì nghĩ rằng hậu quả Công ty sẽ gánh chịu.

Trực giác, kinh nghiệm, khả năng phán đoán tình huống mới, sự nhạy bén, tinh thần trách nhiệm, văn hóa minh bạch và dũng cảm báo cáo rủi ro… là những yếu tố không có công cụ nào có thể thay thế con người.

• • Khả năng nhận diện sớm: Nhân viên làm việc trực tiếp với hệ thống và quy trình nên thường phát hiện được các dấu hiệu rủi ro tiềm ẩn mà công nghệ hoặc hệ thống tự động có thể bỏ qua
  • Linh hoạt và sáng tạo: Con người có khả năng đưa ra các giải pháp nhanh chóng, linh hoạt để xử lý những tình huống bất ngờ hoặc phức tạp điều mà máy móc hay công nghệ kho có thể thực hiện.
  • Một nền văn hóa không đổ lỗi, khuyến khích học hỏi từ sai sót, cởi mở thông tin về rủi ro và đề cao đạo đức chính là lá chắn mạnh nhất chống lại rủi ro từ con người. Nó định hình cách thức mà mọi người trong tổ chức suy nghĩ, hành động tương tác với rủi ro. Dù mỗi tổ chức có xây dựng quy trình chặt chẽ đến hay đầu tư và công nghệ hiện đại đến đâu, nếu không có một văn hóa phù hợp thì những nỗ lực quản trị rủi ro sẽ khó lng mang lại hiệu quả.

Xây dựng quy trình quản trị rủi ro với con người là trung tâm

Mọi bước trong quy trình đều phụ thuộc vào chất lượng con người thực hiện:

1. Thiết lập bối cảnh: Lãnh đạo phải hiểu rõ và cam kết. Nhân viên cần nắm được ngữ cảnh để nhận diện rủi ro phù hợp.
2. Nhận diện rủi ro: Đòi hỏi sự tỉnh táo, kinh nghiệm và can đảm của mọi nhân viên ở mọi cấp để không bỏ sót rủi ro, đặc biệt rủi ro tiềm ẩn từ nội bộ.
3. Phân tích & đánh giá: Cần kiến thức chuyên môn, tính khách quan và liêm chính để đánh giá đúng mức độ rủi ro, tránh định kiến hoặc che giấu.
4. Xử lý rủi ro (4T): Việc lựa chọn và thực hiện chiến lược phụ thuộc vào năng lực ra quyết định, kỹ năng thương lượng, và sự tuân thủ của người thực thi.
5. Giám sát & xem xét: Đòi hỏi tính kỷ luật, trung thực trong báo cáo và tinh thần cầu tiến để liên tục cải thiện.
6. Ghi chép & truyền thông: Kỹ năng giao tiếp rõ ràng, minh bạch của người quản lý và sự chủ động lắng nghe, phản hồi của mọi thành viên là chìa khóa.

Để quản trị rủi ro mang lại giá trị cho tổ chức

Con người – Yếu tố quyết định sự bền vững

Quản trị rủi ro hiệu quả không bao giờ chỉ là của riêng quy trình hay công nghệ. Con người mới là trung tâm – vừa là nguồn phát sinh rủi ro lớn nhất, vừa là nguồn đưa ra giải pháp mạnh mẽ nhất. Thành công hay thất bại phụ thuộc vào:

1. Cam kết không khoan nhượng của Lãnh đạo trong việc xây dựng văn hóa quản trị rủi ro lành mạnh.
2. Năng lực, đạo đức và tinh thần trách nhiệm của từng thành viên trong tổ chức.
3. Một nền văn hóa tổ chức minh bạch, không đổ lỗi, cởi mở và luôn học hỏi.

“Quản trị rủi ro thành công không phải ở chỗ loại bỏ mọi rủi ro, mà ở chỗ xây dựng được một đội ngũ có đủ năng lực, đạo đức và tinh thần để nhận diện, đối mặt và vượt qua chúng, biến thách thức thành cơ hội phát triển”.